گزارش هشتمین رویداد UXShiraz: نگاهی به طراحی کاربرمحور و چالش‌های آن

به‌گزارش زومیت، هشتمین رویداد UXShiraz، یکی از برجسته‌ترین گردهمایی‌های حوزه طراحی تجربه کاربری (UX) در ایران، در سال ۱۴۰۳ برگزار شد. این رویداد که به‌زودی دهمین سال حیات خود را جشن می‌گیرد، بستری برای تبادل دانش و تجربه میان طراحان، پژوهشگران و فعالان فناوری و طراحی دیجیتال فراهم کرد. روز اول این رویداد با سخنرانی‌هایی متنوع، از تاریخچه شکل‌گیری UXShiraz تا موضوعات پیشرفته‌ای مانند شکاف جنسیتی، کاربرپژوهی، تجربه بلندمدت کاربران، تأثیر هوش مصنوعی در طراحی و پایداری (Sustainability) در دیزاین، برگزار شد.

امیر امرایی، موسس رویداد UXShiraz، در سخنرانی افتتاحیه به ریشه‌های این رویداد پرداخت. او داستان خود را از سال ۱۳۸۶ آغاز کرد، زمانی که در یک شرکت نرم‌افزاری مشغول توسعه سیستم‌های مدیریت اطلاعات، از جمله نرم‌افزاری برای اتحادیه پنبه‌کاران فارس، بود. در آن دوران، محدودیت‌های اینترنتی باعث می‌شد به‌روزرسانی نرم‌افزارها به‌صورت دستی و با استفاده از یک پیکان سفید انجام شود. امرایی ایده‌ای پیشرو برای بارگذاری نسخه‌های جدید نرم‌افزار روی وب‌سایت مطرح کرد که به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم، در آن زمان غیرممکن بود.

با ورود استارتاپ‌ها به شیراز در اوایل دهه ۱۳۹۰، امرایی و تیمش تصمیم گرفتند جامعه‌ای از طراحان و کاربران فناوری دیجیتال ایجاد کنند. این تلاش‌ها در سال ۱۳۹۳ به شکل‌گیری UXShiraz منجر شد که از کنفرانس سوم به بعد، به رویدادی ملی تبدیل شد. امرایی هدف این رویداد را ایجاد فضایی برای گفت‌وگو و رشد حرفه‌ای در حوزه طراحی کاربرمحور (User-Centered Design) عنوان کرد.

محمدحسین فرشاد، دبیر نهمین رویداد UXShiraz، از برنامه‌های بلندپروازانه این رویداد خبر داد و اعلام کرد که از سال آینده، UXShiraz به سطح بین‌المللی ارتقا خواهد یافت. او توضیح داد که شاکله اصلی رویداد بر پایه سخنرانی‌های تخصصی استوار است. امسال، کمیته علمی از میان طرح‌های ارسالی، ۱۰ تا ۱۲ سخنرانی را با دقت انتخاب کرد که نشان‌دهنده تعهد رویداد به ارائه محتوای باکیفیت و مرتبط با نیازهای جامعه طراحی است.

ریحانه اسدی، مشاور استراتژیک UX، و نیایش زرافشان، راهبر طراحی محصول زرینو، در سخنرانی مشترک خود به موضوع شکاف جنسیتی (Gender Gap) در طراحی دیجیتال پرداختند. اسدی با مثالی از شهرسازی آغاز کرد: «ادعا می‌کنیم شهرها برای همه طراحی می‌شوند، اما افراد دارای ویلچر یا والدین با کالسکه در بسیاری از نقاط شهر با موانع جدی مواجه‌اند.» او این مشکل را به دنیای دیجیتال تعمیم داد و گفت که بسیاری از وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها برای همه کاربران طراحی نشده‌اند. به‌عنوان مثال، اپلیکیشن‌های مرتبط با قاعدگی زنان اغلب تنوع نیازهای زنان را نادیده می‌گیرند.

زر افشان با طرح سه پرسش کلیدی ادامه داد: آیا زنان در طراحی محصولات شنیده می‌شوند؟ این موضوع چه تأثیراتی دارد؟ و برای رفع آن چه باید کرد؟ او به نمونه‌هایی تاریخی اشاره کرد: تا سال ۱۹۹۰، اکثر آزمایش‌های پزشکی تنها روی مردان انجام می‌شد، حتی برای داروهای ویژه زنان. تست‌های تصادف خودرو از دهه ۱۹۵۰ نیز تنها با مانکن‌های مردانه انجام می‌گرفت و نیازهای زنان و افراد با جثه‌های متفاوت نادیده گرفته می‌شد. اسدی افزود: «دستیارهای صوتی (Voice Assistants) و مدل‌های هوش مصنوعی به دلیل آموزش با داده‌های عمدتاً مردانه، به صدای مردان بهتر پاسخ می‌دهند.» او تأکید کرد دیتای ۶۰ تا ۷۰ درصد پژوهش‌های طراحی نرم‌افزارها بر اساس نیازهای مردان جمع اوری شده است.

اسدی نتایج بررسی‌های تیم خود را ارائه کرد که نشان می‌دهد بیش از یک‌چهارم زنان معتقدند صفحات اصلی وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها طراحی «مردانه» دارند. همچنین، تنها ۸ درصد زنان نسبت به لحن صوتی (Tone of Voice) برندها و تبلیغات احساس مثبتی دارند. او تأکید کرد که آینده طراحی باید محصولاتی فراگیر (Inclusive) خلق کند که برای همه کاربران کارآمد باشند.

پوریا حسن‌زاده، راهبر تیم کاربرپژوهی اسنپ، بر اهمیت کاربرپژوهی (User Research) در کاهش ابهامات مرتبط با رفتار کاربران تأکید کرد. او گفت: «هر تصمیمی در طراحی برای انسان‌هایی است که رفتارشان غیرقابل‌پیش‌بینی است.» در گذشته، کاربران به محصولات ساده راضی بودند، اما امروز با افزایش گزینه‌ها، کاربران ممکن است به‌راحتی محصولی را ترک کنند. این موضوع شرکت‌ها را به سمت تخصصی‌تر شدن سوق داده و تیم‌های طراحی به نیروهای متخصص مجهز شده‌اند.

حسن‌زاده کاربرپژوهان را حلقه اتصال میان مدیران محصول (Product Managers) و طراحان دانست. او به تأثیر کرونا بر کاربرپژوهی اشاره کرد: «نیازهای کاربران در دوران کرونا به‌سرعت تغییر کرد و تحقیقات قبلی منسوخ شدند.» پس از عادی شدن شرایط، کاربرپژوهی با درس‌هایی جدید ادامه یافت. حسن‌زاده افزود که شرکت‌های اروپایی دپارتمان‌هایی با عنوان «عملیات پژوهشی» (Research Operations) ایجاد کرده‌اند و پیش‌بینی کرد که نقش کاربرپژوهان در آینده استراتژیک‌تر خواهد شد، با تمرکز بر تحلیل بازار و کشف بینش‌های عمیق.

بهداد مرسلپور، راهبر طراحی نوبیتکس، به تمایز میان تجربه کوتاه‌مدت و بلندمدت کاربران پرداخت. او تجربه کاربری را فراتر از رویکردهای وظیفه‌محور (Task-Oriented) دانست و به جنبه‌هایی مانند زیبایی، لذت و رشد شخصی اشاره کرد. مرسلپور گفت که تا سال ۲۰۱۱، تنها ۳۶ درصد تحقیقات UX به تجربه بلندمدت پرداخته‌اند.

او مفهوم «منحنی تجربه کاربری» (UX Curve) را معرفی کرد که تجربه کاربران را بر اساس شش پارامتر ارزیابی می‌کند: تجربه کلی، جذابیت، راحتی استفاده، کاربردی بودن، لذت‌بخشی و میزان استفاده. این روش به حافظه کاربر وابسته است. مرسلپور در نوبیتکس از این ابزار برای شناسایی نقاط لذت‌بخش تجربه کاربران استفاده کرد و پیشنهادهای عملی برای بهبود طراحی ارائه داد.

هوش مصنوعی در طراحی

«معین صبوحی» در ادامه به نقش هوش مصنوعی در طراحی اشاره کرد. مرسلپور گزارش‌های سالانه شرکت‌ها را به‌عنوان محصولی دیجیتال دانست و به گزارش ۵۰۰ صفحه‌ای جاب‌ویژن در سال ۱۴۰۳ اشاره کرد که با کمک هوش مصنوعی تهیه و تحلیل شد. او پرسید: «آیا با ورود مدل‌های هوش مصنوعی (AI Agents) بین کاربر و سامانه، رابط‌های کاربری حذف خواهند شد؟» مرسلپور معتقد است که آینده طراحی به سمت خلق لایه‌های جدید برای تعامل با مدل‌های هوش مصنوعی حرکت می‌کند و شرکت‌ها باید به تبدیل شدن به پلتفرم‌های دستیار روزمره کاربران تمرکز کنند.

لیلا طاهری به اهمیت پایداری (Sustainability) در طراحی پرداخت و گفت که این موضوع در مسابقات جهانی طراحی به‌عنوان یک رویکرد جدی و معیار مناسب برای داوری شناخته شده است. او به نمونه‌هایی در دنیا اشاره کرد: اسپاتیفای با حالت سبز (Green Mode) مصرف باتری را نصف کرد، گوگل فلایتس با نمایش میزان کربن هر پرواز انتخاب‌های آگاهانه را ممکن ساخت و اپلیکیشن Olio در انگلستان با اشتراک غذای اضافی، معادل ۱۰ میلیون وعده غذا را نجات داد.

طاهری با اشاره به پیشینه فرهنگی ایران و نیازهای زیست‌محیطی، پرسید: «چرا ایران پیشگام این تحول نباشد؟» او در ادامه به مفهوم «پرسونای غیرانسانی» (Non-Human Persona) را معرفی کرد که نماینده طبیعت، اکوسیستم‌ها یا موجودات زنده تحت تأثیر محصولات شرکت‌هاست. طاهری ابراز امیدواری کرد که مسئولیت‌پذیری در طراحی ایران تقویت شود.

شهرزاد اکبری به اهمیت فونت‌های فارسی در طراحی تجربه کاربری پرداخت. او توضیح داد که زبان فارسی امکانات منحصربه‌فردی مانند حروف جایگزین (Alternate Glyphs)، تراز عمودی اعداد و اعداد فارسی‌شده (Fanum) ارائه می‌دهد که می‌توانند در طراحی دیجیتال بهره‌وری بالایی داشته باشند. اکبری طراح فونت را به کارگردان و فونت را به بازیگر تشبیه کرد و گفت: «طراح باید ویژگی‌های فونت را دقیق بشناسد تا بهترین استفاده را از آن بکند.»

او تأکید کرد که کسب‌وکارها و طراحان باید با خرید فونت‌ها از جامعه طراحان فونت حمایت کنند تا این حوزه رشد کند. اکبری افزود که فونت‌های فارسی می‌توانند هویت بصری برندها را تقویت کنند و تجربه کاربری را بهبود ببخشند.

روز اول هشتمین رویداد UXShiraz با سخنرانی‌هایی متنوع، از تاریخچه این رویداد تا موضوعات پیشرفته‌ای مانند شکاف جنسیتی، کاربرپژوهی، تجربه بلندمدت، هوش مصنوعی، پایداری و فونت‌های فارسی، برگزار شد. این رویداد نشان داد که جامعه طراحی ایران در حال همگام‌سازی با روندهای جهانی است و به موضوعات کلیدی مانند فراگیری (Inclusivity)، مسئولیت‌پذیری و نوآوری در طراحی توجه دارد.