آسیب‌شناسی ملی و آمایش سرزمینی؛ راهبرد ترغیب دانشجویان به علوم پایه
آسیب‌شناسی ملی و آمایش سرزمینی؛ راهبرد ترغیب دانشجویان به علوم پایه –
تهران- ایرنا- توسعه علمی یکی از مقوله‌های مهم پیشرفت کشور است و در این میان توجه به علوم پایه نقش تعیین‌کننده‌ای بر عهده دارد که با سرمایه‌گذاری در این عرصه، راه برای موفقیت‌های بیشتر در حوزه علوم کاربردی هموار می‌شود.
به گزارش روز یکشنبه خبرنگار علمی ایرنا، توجه و اهمیت این موضوع در کشورهای توسعه یافته به خوبی درک شده است اما در کشور ما جایگاه علوم پایه شامل رشته‌های ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله بسیاری دارد، هرچند تجاری سازی دستاوردهای علوم پایه امری زمان‌بر است اما ذکر این نکته ضروری است که بها ندادن به این مقوله باعث توقف موتور محرکه توسعه علمی خواهد شد. در اهمیت رشته‌های علوم پایه همین بس که سال ۲۰۲۲ توسط سازمان علمی و فرهنگی یونسکو به عنوان سال جهانی بزرگداشت علوم پایه نامگذاری و هدف از این اقدام توجه جهانی به علوم پایه به عنوان مبنای اصلی توسعه و پیشرفت در کشورها اعلام شد. روند نزولی دانشجویان در رشته‌های علوم پایه و کشاورزی پیشتر نیز توسط مقامات کشور مطرح شده بود و مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۷ در این مورد فرموده بودند: «مسئله‌ی بعدی، نامتوازن شدن رشته‌های دانشگاهی است؛ بعضی از رشته‌ها در غربت قرار گرفته‌اند. آماری که به من داده‌اند نشان میدهد که مثلاً حدود پنجاه درصد داوطلبان کنکور رشته‌ی ریاضی که رشته‌ی بسیار مهمّی است، کاهش پیدا کرده؛ این برای آینده‌ی کشور خطرناک است؛ ما این رشته‌های مهمّ علوم پایه را -بخصوص مثل ریاضی را یا فیزیک را- برای آینده لازم داریم؛ اگر چنانچه داوطلبانِ اینها کم باشند و هجوم بشود به رشته‌های درآمدزا که حالا یک پولی و شغلی بلافاصله در اختیار انسان میگذارد، این [موجب] مشکل است. عوارضِ این عدم توازن را بایستی دستگاه‌های دانشگاهی حتماً جبران کنند و درست کنند». چند سالی است که آمار ورود دانشجویان به رشته‌های علوم پایه و در برخی از رشته‌های خاص مانند فیزیک و ریاضی در دانشگاه‌های کشور روند نزولی داشته است. بر اساس آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، جمعیت دانشجویی در ایران طی سال تحصیلی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰، حدود سه میلیون و ۱۷۳ هزار و ۷۷۹ نفر بوده که از این تعداد یک میلیون و ۶۲ هزار نفر زن هستند. پُردانشجوترین گروه تحصیلی دانشگاه‌ها را علوم انسانی با یک میلیون و ۶۱۶ هزار و ۷۴۲ دانشجو در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ تشکیل میدهد. گروه فنی و مهندسی با ۷۶۲ هزار و ۳۴۱ نفر، علوم پزشکی با ۲۴۹ هزار و ۱۳۱ نفر، علوم پایه با ۲۰۹ هزار و ۸۱ نفر، هنر با ۲۲۱ هزار و ۴۹۳ نفر، کشاورزی و دامپزشکی با ۱۱۵ هزار و ۲۶۱ نفر در رتبه‌های بعدی قرار دارد. تحلیل درصدی از این آمار نشان میدهد؛ حدود ۵۱ درصد دانشجویان در علوم انسانی، ۲۴ درصد دانشجویان در فنی و مهندسی، ۸ درصد دانشجویان در علوم پزشکی، ۷ درصد در هنر، ۶ درصد علوم پایه و چهار درصد در کشاورزی و دامپزشکی مشغول به تحصیل بوده اند. طبق اطلاعات موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، در بررسی جمعیت دانشجویی کشور در ۱۰ سال تحصیلی اخیر (یعنی از ۱۳۹۴-۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳-۱۴۰۲) شاهد کاهش جمعیت دانشجویی بودیم. مطابق این آمار جمعیت دانشجویی نسبت به کل جمعیت در سال‌های ۱۳۹۴-۱۳۹۳ به طور میانگین ۶ درصد بوده است. بر اساس این آمار، جمعیت دانشجویی کشور نسبت به کل جمعیت در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ افزایش مختصری داشته است و در سال تحصیلی بعد (۱۴۰۲-۱۴۰۱) رشد ۳ درصدی جمعیت دانشجویی و در سال پس از آن (۱۴۰۴-۱۴۰۳) نیز شاهد افزایش ۶ درصدی جمعیت دانشجویی بودیم. هنوز آمار دانشجویان در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ به تفکیک رشته ها منتشر نشده است اما بنا بر اعلام موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، سهم جمعیت دانشجویی به جمعیت کل در سال مذکور، ۳.۹ درصد بوده است و این رقم برای کشور همسایه ترکیه که تعداد جمعیت برابری با کشور ما دارد، ۹.۵ درصد است. کارشناسان عوامل مختلفی را برای این روند کاهشی همچون نگرانی از آینده شغلی، درآمدزایی کمتر این رشته‌ها نسبت به رشته‌های دیگر، نبود ارتباط مستقیم این رشته‌ها با بازار کار، دشواری دروس و کمبود آگاهی از اهمیت علوم پایه بیان می‌کنند. طبق آخرین داده‌های مرکز آمار، بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی در پاییز ۱۴۰۳، نشان میدهد ۱۱.۱ درصد از جمعیت فعال فارغ‌التحصیل آموزش عالی، یعنی۸۴۰ هزار و ۶۱۲ نفر بیکار بوده‌اند. این نرخ در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات این نرخ حاکی از کاهش ۰.۳ درصدی در پاییز ۱۴۰۳ نسبت به فصل مشابه سال قبل است. رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در خصوص استقبال نکردن داوطلبان کنکور از رشته‌های علوم پایه و فنی و مهندسی گفت: انتخاب رشته‌های مذکور تحت تاثیر شرایط جامعه است. برای مثال با تغییر نظام حقوق و دستمزد درخواست برای رشته‌های خاص نیز تغییر می‌کند. رضا محمدی با بیان اینکه آینده توسعه علمی کشور به رشته‌های علوم پایه وابسته است، گفت: دولت باید در قالب بورسیه و سایر موارد آسیب شناسی کند و مواردی را در دستور کار قرار دهد که افراد را ترغیب کند یعنی اگر فرد ببیند آینده شغلی آن تضمین است و می‌تواند در این حوزه ادامه دهد، رغبت زیادی برای این رشته‌ها ایجاد می شود. وی درباره ترغیب دانشجویان برای تحصیل در رشته‌های علوم پایه گفت: اعطای بورسیه و تسهیلاتی از این دست مُسکنی مقطعی است و راه‌حل طولانی مدت این موضوع آسیب‌شناسی در سطح ملی و آمایش سرزمینی است. طبق آخرین داده‌های مرکز آمار، بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی در پاییز ۱۴۰۳، نشان میدهد ۱۱.۱ درصد از جمعیت فعال فارغ‌التحصیل آموزش عالی، یعنی۸۴۰ هزار و ۶۱۲ نفر بیکار بوده‌اند. این نرخ در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات این نرخ حاکی از کاهش ۰.۳ درصدی در پاییز ۱۴۰۳ نسبت به فصل مشابه سال قبل است.رئیس سازمان سنجش آموزش کشور افزود: البته باید توجه داشته باشیم که ترغیب داوطلبان کنکور برای تحصیلی در رشته‌های علوم پایه مستلزم یک آسیب شناسی از نظام آموزشی و هدایت تحصیلی در وزارت آموزش و پرورش و به تبع آن رشته‌های دانشگاهی و آمایش سرزمینی در کشور است. محمدی تاکید کرد: این مساله‌ای نیست که با یک یا ۲ پیشنهاد همچون بورسیه حل شود و تنها مُسکن است و در کوتاه مدت پاسخ میدهد اما راه‌حل بلندمدت این است که باید رشته‌های علوم پایه را به سمت نیازهای توسعه کشور جهت دهی کرده و بر اساس آنها مشوق‌هایی را در نظر بگیریم یعنی سهمیه خاصی ایجاد کنیم که افراد بتوانند از آن شرایط استفاده کنند. وی در پایان گفت: تاکید من این است که باید آسیب‌شناسی در سطح ملی انجام شود و براساس آن آمایش در رشته‌های علوم پایه مبنا قرار گیرد. به گزارش ایرنا، آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ در دو نوبت برگزار می‌شود که رقابت داوطلبان نوبت اول در تاریخ ۱۱ و ۱۲ اردیبهشت‌ماه برگزار شد و نوبت دوم در روزهای ۵ و ۶ تیرماه خواهد بود. ثبت‌نام متقاضیان شرکت در دومین نوبت آزمون سراسری امسال نیز در دو بازه زمانی صورت گرفت که در بازه نخست؛ از ۲۲ تا ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۳، بیش از ۵۷۸ هزار نفر با مراجعه به درگاه اطلاع‌رسانی سازمان سنجش، ثبت‌نام خود را انجام دادند. دومین بازه ثبت‌نام آزمون سراسری ۱۴۰۴ نیز از ۱۶ تا ۲۱ فروردین انجام شد و در نهایت ۸۲۳ هزار نفر در نوبت دوم آزمون سراسری امسال ثبت نام کردند و در مجموع متقاضیان آزمون سراسری ۱۴۰۴ (در نوبت اول و دوم) ۹۵۷ هزار و ۷۹۸ داوطلب هستند که ۶۳ درصد آنها را داوطلبان زن و ۳۷ درصد را داوطلبان مرد تشکیل می‌دهند. هنوز آمار شرکت کنندگان در آزمون سراسری به ترتیب رشته های تحصیلی از سوی سازمان سنجش آموزش کشور منتشر نشده است.
