گفتار شفاهی به مثابه سبک زبانی مستقل/ آموزش این سبک باید وارد نظام آموزشی شود
گفتار شفاهی به مثابه سبک زبانی مستقل/ آموزش این سبک باید وارد نظام آموزشی شود –
تهران- ایرنا- عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تاکید بر اینکه گفتار شفاهی یک سبک زبانی مستقل محسوب می‌شود، گفت: آموزش سبک‌های زبانی باید وارد نظام آموزشی شود؛ هرچند معمولاً آموزش‌وپرورش و معلمان در برابر این مسئله مقاومت نشان می‌دهند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، آبتین گلکار، عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در نشستی با عنوان مرز میان فارسی گفتاری و نوشتاری امروز شنبه (۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴) در سرای اهل قلم سی و ششمین نمایشگاه کتاب تهران بیان کرد: مدل انگلیسی این پدیده از جنبه‌های مختلف بررسی شده است. به نظر من، در این زمینه بهتر است به تجربه کشورهای دیگر رجوع کنیم که تجربه زبان‌شناسان روس در این حوزه منطقی به‌نظر می‌رسد. درباره سبک‌های زبانی کار چندانی انجام نشده است وی با اشاره به اینکه متأسفانه در ایران، درباره سبک‌های زبانی آن‌گونه که باید، کار چندانی انجام نشده توضیح داد: مقصود من از سبک زبانی، استفاده از واحدهای زبانی خاص در موقعیت‌های مختلف است. برای مثال، ما سبک علمی، سبک حرفه‌ای و اداری، سبک رسمی اداری، سبک مطبوعاتی، سبک هنری و سبک گفتاری داریم. هرکدام از این سبک‌ها با ابزارهای زبانی متفاوتی شناخته می‌شوند. استادیار دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: برای نمونه در سبک علمی، جملات بدون فاعل انسانی به کار می‌روند یا اگر هم استفاده شوند، بار معنایی غیرشخصی دارند. مثلاً در جمله «از مرکز دایره، خطی به شعاع معین رسم می‌شود»، مقصود «ما» نیستیم، بلکه اتفاقی عمومی بیان می‌شود. در سبک رسمی اداری نیز معمولاً زبان غیرشخصی و کلیشه‌ای استفاده می‌شود، زیرا عنصر اصلی در این سبک دقت است و نباید امکان برداشت‌های مختلف از متن وجود داشته باشد. عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاکید کرد: در مقابل، در سبک مطبوعاتی، احساسات وارد می‌شود، زیرا در این سبک، صرفاً هدف اطلاع‌رسانی نیست، بلکه تأثیرگذاری بر مخاطب نیز مدنظر است. بنابراین، سبک‌های زبانی از طریق ابزارهای زبانی گوناگون در سطوح مختلف چون آوا، واژه‌سازی، صرف، نحو و واژگان مشخص می‌شوند و هرکدام می‌توانند ثبت زبانی خاصی را ایجاد کنند. اما در ایران، پژوهش‌هایی که در زمینه‌ی زبان گفتاری انجام شده، بیشتر بر موضوع شکسته‌نویسی متمرکز بوده‌اند، که صرفاً بُعد آوایی این پدیده را در بر می‌گیرد؛ به این معنا که تغییراتی در آواهای گفتار شفاهی اتفاق می‌افتد، مثلاً واژه‌ی «میدان» به صورت «میدون» تلفظ می‌شود و در نوشتار نیز همین شکل گفتاری منعکس می‌شود. مترجم کتاب دوازده صندلی ادامه داد: چون زبان شفاهی دیر وارد نوشتار فارسی شده، هنوز ساختارهای قاعده‌مندی در این حوزه وجود ندارد و در عمل با دشواری‌هایی مواجهیم. حتی شکسپیر نیز مورد انتقاد قرار گرفت وی با یادآوری این که حتی شکسپیر نیز به دلیل استفاده از واژگان گفتاری مورد انتقاد منتقدان قرار گرفت، اظهار داشت: به‌عنوان مثال، استفاده از واژه «چاقو» (knife) باعث شده بود منتقد مشهوری مانند جانسون بگوید که ویلیام شکسپیر، نمایشنامه نویس انگلیسی قرن هفدهم، شأن تراژدی را پایین آورده است، زیرا این واژه به ذهن قصابان یا آشپزها تداعی می‌شود و در یک متن تراژیک نباید از چنین واژه‌ای استفاده کرد. مترجم کتاب شرورترین دختر مدرسه ادامه داد: باید توجه داشت واژه‌هایی داریم که از نظر سبک، نشانه دارند و به محض استفاده از آن‌ها، سبک جمله گفتاری می‌شود. همچنین ابزارهایی در واژه‌سازی زبان فارسی داریم که مختص زبان گفتاری‌اند و در زبان رسمی و معیار به کار نمی‌روند. برای نمونه، پسوند «ـِکی» در واژه‌هایی مانند «یواشکی»، «قایمکی» یا «مفتکی». ما می‌توانیم واژه «یواش» را در زبان رسمی نیز به کار ببریم، اما به محض افزودن این پسوند، سبک به گفتاری تغییر می‌کند. بنابراین، تشخیص اینکه کدام واژه‌ها یا ساخت‌ها مختص زبان گفتاری‌اند، نیازمند آموزش است. گلکار با تاکید بر این که آموزش سبک‌های زبانی باید وارد نظام آموزشی ما شود، بیان کرد: هرچند معمولاً آموزش‌وپرورش و معلمان در برابر این مسئله مقاومت نشان می‌دهند و می‌گویند دانش‌آموزان با دشواری زبان معیار را یاد می‌گیرند، حالا اگر سبک‌های دیگر را هم بیاموزند، دچار سردرگمی می‌شوند. آموزش سبک‌ها آن‌قدر هم دشوار نیست؛ لااقل از آموزش املا ساده‌تر است. نکته مهم‌تر آن است که حتی اگر این دانش‌آموزان بخواهند از سبک‌های دیگر استفاده نکنند، باز هم آگاهی از آن‌ها باعث می‌شود کاربرد بهتری از زبان داشته باشند. دست‌کم می‌توانند تشخیص دهند که چه واژگانی مناسب کدام سبک‌اند و چه زمانی باید از آن‌ها استفاده کرد. مجموعه‌ای از قواعد برای نگارش زبان گفتاری تهیه شده است وی در پایان تاکید کرد: خوشبتختانه توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی مشابه همان «دستور خط فارسی» که هر چند وقت یک‌بار نسخه جدیدی از آن منتشر می‌شود، مجموعه‌ای از قواعد برای نگارش زبان گفتاری نیز تهیه شده است. مترجم کتاب قلب سگی افزود: البته این نخستین تلاش در این زمینه است و قطعاً اشکالاتی خواهد داشت و ممکن است نتواند به همه پرسش‌ها پاسخ دهد؛ اما در هر حال، باید این اقدام را به فال نیک گرفت، زیرا گامی رو به جلو برای سامان‌دهی به نگارش زبان گفتاری به شمار می‌رود. این امر، به‌ویژه زمانی مفید است بخواهیم در متونی که لحن گفتاری دارند، وحدت رویه داشته باشیم.
