قمصر خراسان‌رضوی در اردیبهشت/ از گلاب تا «گل‌غلتان»
قمصر خراسان‌رضوی در اردیبهشت/ از گلاب تا «گل‌غلتان» –
مشهد- ایرنا-کشت گل محمدی در خطه خراسان قدمتی دیرینه دارد، روستای «فرخد» مشهد معروف به قمصر خراسان رضوی به دلیل سازگاری آب، هوا و خاک یکی از مناطق مستعد و بزرگ کشت این گل زیبای خوشبو از خانواده «گل رز» در کشور به شمار می‌رود.
به گزارش ایرنا، هر ساله در فصل اردیبهشت و همگام با برداشت گل محمدی، روستای فرخد مشهد میزبان جشنواره ها و آیین های ویژه در این خصوص است. «گل غلتان» یکی از این رسوم است؛ آیینی که در آن نوزادان تازه متولد شده در آغوش گلبرگ‌های لطیف، سفری به دنیای عطر و رنگ را آغاز می‌کنند، تا با رایحه‌ای دل‌انگیز، زندگی‌شان سرشار از سلامتی و برکت شود. برای امسال تولید افزون بر هفت هزار تن گل محمدی به صورت غنچه و گلبرگ در استان خراسان رضوی پیش بینی شده است که بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در استان را مشهد با ۲۰۷ هکتار دارا است و شهرستان های تایباد، طرقبه و شاندیز، سبزوار، فیروزه، خواف و خوشاب در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در خراسان رضوی جایی که عطر گل محمدی در هوا می‌پیچد، فصل برداشت این گل معطر نه تنها نویدبخش رونق اقتصادی است، بلکه یادآور آیین‌های کهن و باورهای ریشه‌دار مردم این سرزمین نیز هست. در این سرزمین جایی که خورشید با نوازش دستان طلایی‌اش، رازهای خاک را بیدار می‌کند، قصه‌ای از جنس عطر و رنگ، هر ساله تکرار می‌شود. قصه‌ای که در آن، پریان بهاری دامن‌های خود را پر از گلبرگ‌های صورتی کرده و بر دشت‌های سبز می‌پاشند. اینجاست که گل محمدی، ملکه گل‌های خوشبو، تاج شکوفه‌هایش را بر سر می‌گذارد و عطر بهشتی‌اش را در فضا رها می‌کند. این گزارش، سفری است به دنیای سحرآمیز گل محمدی در خراسان رضوی، جایی که عطر بهار، با دستان مهربان کشاورزان، به خانه‌ها راه می‌یابد و قصه‌ای از عشق و امید را روایت می‌کند. گل محمدی، آرامش ذهن و مشام گل محمدی از قدیمی‌ترین و مهمترین انواع گل‌های خانواده رز است کـه در بیشتر نقاط ایران بـه منظور تولید عطر، گلاب و بـه عنوان گیاه تزئینی مـورد توجه بسیار قرار داشته و کشت می‌شود. استخراج گلاب از گل محمدی یکی از تولیدات مهم اقتصادی کشور است، بطوریکه هرسال گلاب تولید شده و اسانس حاصل از آن علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود. سابقه ایران در صنعت گلاب‌گیری از این گل به ۲ هزار و ۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد. محصول عمده گل محمدی، گلاب و اسانس گلبرگ خشک آن است که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود. گل محمدی برترین گونه دارای اسانس رز است و هدف اصلی از کشت آن در ایران تولید گلاب است، در حالی که در اغلب کشورهایی که اقدام به کشت گل محمدی می‌کنند، تولید گلاب یک محصول فرعی است. ایران بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در جهان را دارد، اما سهمی تقریبا معادل صفر از بازار جهانی را دارا است، در حالی که فرآورده‌های گل محمدی شامل اسانس «تام، ابسلوت، کانکریت، عطر، ادکلن و خوشبوکننده‌ها، مکمل‌ها و دارو» است، اما این زنجیره در ایران در همان حلقه اول یعنی تولید گلاب متمرکز و متوقف شده است. ۶۰ درصد گل‌محمدی تولیدی خراسان رضوی به گلاب تبدیل شد خشکسالی، کشت گل محمدی در خراسان رضوی را ۱۰ درصد کاهش داد جایگاه خراسان‌رضوی در کشت گل محمدی خراسان رضوی در میان استان‌های کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان گل سر سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و حدود ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند، اما در زمینه کشت و تولید دیگر گیاهان دارویی نیز جایگاه برتر را در کشور دارد. خطه زرخیز خراسان رضوی ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور را به صورت خودرو یا دست کاشت دارا است. این نکته در کشت گیاهان دارویی حایز اهمیت است که پرورش این گونه‌ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار مورد اقبال کشاورزان است. در این میان خراسان رضوی درحوزه کشت گل محمدی نیز جایگاه قابل قبولی دارد. سابقه کشت گل محمدی در این خطه زرخیز بسیار طولانی است و در این سابقه طولانی عطر دلنشین و آرامبخش گل محمدی در ذهن مردمان این خطه به خوبی باقی مانده است. «گل‌غلتان» آیینی زیبا با عطر مدهوش‌کننده گل محمدی مشهد بیشترین سطح زیرکشت گل محمدی خراسان رضوی را دارد گل غلتان، میراثی به قدمت تاریخ گل محمدی یکی از رسوم کهن و زیبای خراسان «گل غلتان» است؛ آیینی که قدمت آن با تاریخ کشت گل محمدی در این منطقه گره خورده است. در باور مردم، غلتاندن نوزاد در میان گل‌های محمدی باعث نشاط، طراوت و دور ماندن او از بیماری‌ها می‌شود. این آیین که با همراهی خاله، عمه، خواهران و دخترانشان برگزار می‌شود، نوزاد را در میان گلبرگ‌های گل محمدی غسل داده و با ذکر صلوات و نام علی (ع)، شادی و سلامتی را برای او آرزو می‌کنند. رییس شورای روستای فرخد معروف به «قمصر خراسان» در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در خصوص این مراسم اظهار کرد: یکی از آداب و رسوم بسیار کهن قمصر خراسان است که پیشینه آن حتما و قطعا با پیشینه کشت گل محمدی در قمصرخراسان برابری می‌کند، این سنت بسیار کهن تر از آیین گلاب گیری است. محمد امیرخانی بیان کرد: در باور مردم ایران و خطه خراسان، غلتاندن نوزاد در میان گل‌های محمدی باعث نشاط و طراوات نوزاد می‌شود و این عمل باعث دور ماندن نوزاد از بیماری و پلشتی ها می‌گردد. وی ادامه داد: گل غلتان به علت طراوات گلبرگ‌ها، از پوست نوزاد محافظت می‌کند و نوزاد را شاداب و خندان نگاه می‌دارد. رییس شورای روستای فرخد اظهار کرد: این آیین عمدتا توسط خاله‌ها ، عمه‌ها ، خواهران و دختران صورت می‌گیرد که نوزاد اردیبهشتی را در دهه یا سال اول زندگی غسل داده و سپس در میان گلبرگ‌های گل محمدی ریخته شده در ملحفه‌ای سپید و قرار داده و چهار طرف آن چهار بانوی ذکر شده بالا گرفته و تکان می‌دهند. امیرخانی افزود: این بانوان ذکر صلوات و نام حضرت علی (ع) را با آواز دلنشین می‌خوانند. روستای فرخد، خاستگاه گل محمدی در خراسان رضوی گل محمدی به دلیل سازگاری با آب و هوا و خاک روستای فَرُّخَد (قمصر خراسان)، یکی از قدیمی‌ترین محصولات این منطقه به شمار می‌رود. این محصول که پیشینه‌ای به قدمت قنات روستا و آب کوه دارد، به دلیل اعتقادات مذهبی و خواص دارویی، همواره مورد توجه و خرید مردم مشهد بوده است. تا سال ۱۳۹۴، گل محمدی قمصرخراسان صرفا به صورت خام به بازارهای مشهد و کارخانجات ارسال می‌شد؛ اما با برگزاری جشنواره‌ها توسط شورای اسلامی و دهیاری قمصرخراسان و تشویق کشاورزان به ایجاد کارگاه‌های گلاب‌گیری، مسیر سنتی تغییر کرد و کشاورزان فرآوری و ایجاد ارزش افزوده را آموختند. این تغییر رویکرد، دلسردی کشاورزان از قیمت پایین و پرداخت اقساطی کارخانجات را نیز برطرف کرد. امسال به دلیل شرایط آب و هوایی، گلدهی گلستان‌ها با چند روز تاخیر، حدود دهم اردیبهشت آغاز شد با این حال، سطح زیر کشت به آرامی در حال افزایش است و گلستان‌های خشک شده مجددا بازپروری شده‌اند. با توجه به بارش‌های اخیر، انتظار می‌رود بهره‌وری در سطح مزارع افزایش یابد و بازدهی گلستان‌ها به سطح استاندارد ۶ تن در هکتار و حتی بیشتر از آن برسد. صنایع تبدیلی حلقه مفقوده زنجیره تولید گل محمدی در خراسان رضوی قطع برق گل‌های مشهد را پژمرده کرد تولید هفت هزار تن گل محمدی در خراسان رضوی مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، امسال افزون بر هفت هزار تن گل محمدی به صورت غنچه و گلبرگ در استان خراسان رضوی تولید خواهد شد. محمد رجب‌زاده افزود: بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در استان خراسان رضوی در شهرستان‌های مشهد با ۲۰۷ هکتار، تایباد با ۱۲۶ هکتار، طرقبه و شاندیز با ۱۰۵ هکتار، سبزوار با ۶۵ هکتار، فیروزه با ۶۲ هکتار، خواف با ۶۰ هکتار و خوشاب با ۵۰ هکتار قرار دارد. وی با اشاره به اینکه خراسان رضوی با دارا بودن سطحی افزون بر هزار و ۱۱۶ هکتار گل محمدی آبی و دیم، پنج درصد از سطح زیر کشت این گل در کشور را به خود اختصاص داده است، اظهار کرد: وسیع‌ترین دشت گل محمدی دیم استان با سطحی افزون بر ۱۰۰ هکتار در روستای مغان شهرستان طرقبه و شاندیز واقع شده است. مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: متوسط عملکرد گل محمدی دیم ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار و آبی سه تن در هکتار است. وی بیان کرد: به منظور حمایت از تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران و هویت‌دار کردن محصولات تولیدی از لحاظ کیفیت و چگونگی فرآیند تولید، زنجیره ارزش گل محمدی در حداقل پنج مرکز در حال انجام است که مهمترین ویژگی این زنجیره، صادرات محصولات و کالاهای با ارزش افزوده بالا به اتحادیه اروپا است. رجب زاده گفت: فرآورده‌های گل محمدی شامل اسانس، گل و غنچه خشک، گلبرگ تازه و گلاب است. در حال حاضر ۲۲ واحد صنعتی گلاب‌گیری، ۳۱۲ واحد سنتی و چهار واحد اسانس‌گیری در استان فعالیت می‌کنند. وی تاکید کرد: استخراج گلاب از گل محمدی یکی از تولیدات مهم اقتصادی کشور بوده و سالانه گلاب تولید شده و اسانس حاصل از آن علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود. این مسوول گفت: آمار دقیقی از میزان صادرات گل محمدی در دسترس نیست، اما تولیدات گلاب استان یک میلیون و ۳۹۳ هزار لیتر، اسانس ۶۰ لیتر، گلبرگ خشک بیش از ۵۳ تن و غنچه خشک حدود ۲۰ تن در سال است. چالش های کشت گل محمدی مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به مهمترین چالش‌های پیش روی کشت و تولید گل محمدی در استان بیان کرد: عدم تناسب قیمت گل با هزینه‌های تولید به دلیل سنتی بودن کاشت تا برداشت، عرضه محصول تر توسط تعدادی از تولیدکنندگان با قیمت کمتر، عدم ثبات قیمت و قیمت پایین خرید محصول در فصل برداشت از مهمترین چالش های موجود است. رجب‌زاده افزود: کمبود آب که منجر به از بین رفتن تعداد زیادی از باغات و یا کاهش محصول می‌شود از دیگر مشکلات این حوزه است. وی گفت: تلاش در مسیر حل و رفع مشکلات کشاورزان در این حوزه با جدیت در حال انجام است.
