ضرورت توجه به پدیده‌های نوظهور اجتماعی و چالش‌های آن در سند الگوی اسلامی، ایرانی
ضرورت توجه به پدیده‌های نوظهور اجتماعی و چالش‌های آن در سند الگوی اسلامی، ایرانی –
تهران- ایرنا- استاد دانشگاه علامه طباطبائی و رئیس اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی انسانی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با توجه به داعیه راهبری تحولات جامعه در نیم قرن آینده، باید حساسیت بالایی نسبت به پدیده‌های نوظهور اجتماعی داشته باشد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، محمدحسین پناهی روز چهارشنبه در پنل «پدیده‌های نوظهور اجتماعی فرهنگی و بایسته‌های اجرایی الگو» چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با بررسی جایگاه سند الگو در مواجهه با تغییرات سریع اجتماعی، افزود: با تغییرات گسترده در قرن بیستم و ربع اول قرن بیست‌ویکم «از فراگیری اینترنت و شبکه‌های مجازی گرفته تا تحولات ناشی از هوش مصنوعی» ضروری است که سند الگو موضع خود را نسبت به این پدیده‌ها مشخص کند. به گفته وی، تاریخ اجتماعی ایران نشان داده که پذیرش پدیده‌های نوظهور همواره با مقاومت‌های فرهنگی، دینی و سیاسی همراه بوده، اما در نهایت با تغییر نسل، جامعه به پذیرش این تحولات رسیده است. وی با اشاره به لزوم طبقه‌بندی این پدیده‌ها، افزود: پدیده‌های نوظهور اجتماعی را می‌توان به دو دسته «عینی و ذهنی» تقسیم کرد که در عرصه‌های واقعی و مجازی ظهور می‌یابند، پدیده‌های عینی شامل تحولات ملموس همچون فناوری اینترنت و روابط اجتماعی جدید در حالی که پدیده‌های ذهنی به باورها، اعتقادات و دانش‌های جدیدی اشاره دارند که زمینه‌ساز تحولات عینی هستند. وی تصریح کرد که مفهوم پیشرفت در سند الگو بر اساس ارزش‌های اسلامی – ایرانی تعریف شده، اما این مفهوم ممکن است با ارزش‌های مورد توافق اکثریت جامعه متفاوت باشد، از آنجا که دستگاه حاکم سیاسی مفسر این ارزش‌هاست، مطلوبیت و نامطلوبیت پدیده‌های نوظهور در ایران پیچیدگی خاصی دارد و نیاز به بررسی دقیق دارد. پناهی اظهار کرد: بخش بزرگی از پدیده‌های نوظهور منشأ خارجی دارند و از جوامع دیگر به‌ویژه کشورهای غربی وارد جامعه ایران می‌شوند، این پدیده‌ها ممکن است از نگاه فرهنگ سیاسی و دینی حاکم، مطلوب یا نامطلوب تلقی شوند. وی گفت: لازم است سیاست‌های مشخصی برای مواجهه با این پدیده‌ها تدوین شود، باید بررسی کرد که آیا سند الگو پیش از ورود یک پدیده نوظهور می بایست در مورد آن راهبرد تعیین کند یا آنکه صرفاً پس از پذیرش آن در جامعه واکنش نشان دهد. پناهی تأکید کرد: با افزایش نقش فضای مجازی در زندگی اجتماعی برخی باورها و ارزش‌ها در سطح جهانی گسترش یافته‌اند، این فضا موجب افزایش آگاهی انسان‌ها از تمدن‌های مختلف شده و موجب تعامل فرهنگی و علمی بیشتر می شود ضمن اینکه ممکن است برخی باورهای مخرب مانند اسلام‌هراسی نیز در این فضا گسترش یابد که سند الگو باید نسبت به این تحولات واکنش مناسبی داشته باشد. وی بر اهمیت نوآوری های اجتماعی برای سند الگوی اسلامی تاکید کرد و افزود: اما سوال اصلی این است که سند الگو تا چه میزان به پدیده های نوظهور اجتماعی توجه دارد؟ طردشدگی و محرومیت نسبی عامل افزایش نارضایتی‌های عمومی سهیلا صادقی فسایی استاد دانشگاه تهران و عضو اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی انسانی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هم با تأکید بر اهمیت درک اجتماعی اعتراضات، بیان کرد: افزایش نارضایتی‌های عمومی در سال‌های اخیر ریشه در طردشدگی و محرومیت نسبی دارد. وی معتقد است که برای حل این مسئله، ادغام اجتماعی، احترام به عاملیت سیاسی و اخلاقی شهروندان و اصلاح سیاست‌ها ضروری است. صادقی فسایی گفت: «اعتراضات، شورش‌ها و انقلابات همواره بخشی از تاریخ بشری بوده‌اند، اما در دنیای معاصر شاهد افزایش چشمگیری در این پدیده‌ها هستیم، اگرچه این مفاهیم در بسترهای اجتماعی متفاوتی شکل می‌گیرند، اما نقطه مشترک تمامی آنها، شکل‌گیری رفتار جمعی و اعلامنارضایتی نسبت به وضعیت موجود است.» وی افزود: «برخلاف رویکردهای قدیمی که رفتارهای جمعی را به‌عنوان تهدید تلقی می‌کنند، مطالعات جدید به بررسی شرایط اجتماعی که منجر به خشم معترضان می‌شود، پرداخته‌اند. یافته‌های پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که بسیاری از مشارکت‌کنندگان در اعتراضات، فراتر از مسائل نمادین، درگیر تجربیات طرد اجتماعی، تبعیض، خشونت و فساد هستند که آنها را به واکنش‌های سازمان‌نیافته سوق می‌دهد.» این استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: «در سال‌های اخیر، شکاف میان اهداف فرهنگی و واقعیت‌های اجتماعی باعث افزایش احساس محرومیت نسبی و طردشدگی در میان اقشار فرودست شده است. زمانی که افراد امکان تحقق اهداف اجتماعی خود را نمی‌یابند، به رفتارهای اعتراضی و حتی خشونت‌آمیز روی می‌آورند. به همین دلیل، سیاست‌ها باید در جهت کاهش این فاصله عمل کنند و با ایجاد حس مشارکت،عدالت و منفعت عمومی به ادغام اجتماعی کمک کنند.» وی گفت: «بدون ایجاد فرصت‌های مناسب برای شنیده شدن مطالبات و حل مشکلات، ادامه چنین اعتراضاتی دور از انتظار نیست.برای کاهش این بحران‌ها، باید سیاست‌هایی اتخاذ شود که از تناقضات و انسداد اجتماعی جلوگیری کنند و زمینه‌ای برای مشارکت واقعی مردم در اصلاحات فراهم آورند.» فضای مجازی و تغییر اساسی ارتباطات اجتماعی علی یوسفی دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد و عضو اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی انسانی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با بررسی تأثیرات شبکه‌ای شدن جامعه، اظهار کرد: این پدیده علاوه بر تغییرات ساختاری در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، موجب شکل‌گیری بیگانگی جمعی و بحران هویت در جوامع شده است. وی تأکید دارد: با گسترش فضای دیجیتال و مجازی،الگوهای ارتباط اجتماعی دستخوش تغییرات اساسی شده و این مسئله نیازمند راهکارهای هوشمندانه جهت تقویت تعاملات اجتماعی واقعی و کاهش پراکندگی اجتماعی است. یوسفی در توضیح این مسئله گفت: «جامعه شبکه‌ای یکی از پدیده‌های نوظهور عصر اطلاعات است که بر تمامی جنبه‌های زندگی بشر تأثیر گذاشته است، این جامعه به واسطه انقلاب فناوری اطلاعات شکل گرفته و ساختارهای سنتی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را دستخوش تغییر کرده است.» وی افزود: «امروزه شاهد حضور گسترده مردم در شبکه‌های اجتماعی مجازی هستیم که این امر منجر به تحول در نحوه انجام کار، شکل‌گیری اقتصاداطلاعاتی، ظهور قطب‌های رقابتی، و تغییر مفاهیم زمان و مکان شده است. این تغییرات، علی‌رغم مزایای خود، موجب گسترش بیگانگی جمعی و از هم گسیختگی اجتماعی شده است.» این استاد دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره بهپیامدهای شبکه‌ای شدن جامعه بیان کرد: «در چنین شرایطی، مردم بیش از پیش معنا و هویت خود را نه بر اساس اعمال، بلکه بر اساس تصویری که از خود دارند، سامان می‌دهند.این مسئله منجر به افزایش تنش‌های اجتماعی و شکل‌گیری دو قطبی میان شبکه و فرد شده است.» وی تأکید کرد: «با توجه به اجتناب‌ناپذیری این فرآیند، برای مقابله با بحران بیگانگی جمعی باید اقداماتی همچون توسعه فضاهای عمومی و تعاملی در محیط‌های شهری، احیای محله در طراحی و معماری شهری و تقویت حوزه عمومی و فعالیت‌های مردم‌نهادی صورت گیرد، این راهکارها می‌توانند به تقویت ارتباطات اجتماعی واقعی و کاهش اثرات منفی شبکه‌ای شدن جامعه کمک کنند.» دگرگونی عمیق هنجارهای رفتاری و سبک زندگی نتیجه جهانی‌شدن مسعود گلچین استاد دانشگاه خوارزمی و عضو اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی انسانی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با تأکید بر تغییرات سریع سبک زندگی جوانان، گفت: جهانی‌شدن، رشد فناوری وتغییرات اقتصادی موجب دگرگونی عمیق هنجارهای رفتاری و سبک زندگی این نسل شده است. وی معتقد است: این پدیده نیازمند تحلیل‌های چندوجهی است تا ابعاد اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی آن به‌طور جامع بررسی شود. گلچین در بررسی این موضوع توضیح داد: «افول هنجارهای سبک زندگی جوانان یکی از مسائل مهم و چالش‌برانگیز جوامع امروزی است. باظهور فناوری‌های نوین و جهانی شدن ارتباطات، جوانان با مجموعه‌ای متنوع از هنجارها مواجه شده‌اند که می‌تواند تأثیر عمیقی بر سبک زندگی‌شان داشته باشد.» وی ادامه داد: «سبک زندگی شامل ابعاد مختلفی ازرفتارهای روزمره، انتخاب‌های فردی، نحوه گذران اوقات فراغت، عادات غذایی، الگوهای مصرف و تعاملات اجتماعی است. این مفهوم از نظر «پیر بوردیو»، نه‌تنها بیانگر ذوق و سلیقه فردی است، بلکه نمادی از جایگاه اجتماعی افراد در نظام تضادها و ارتباط‌ها به شمار می‌آید.» این استاد دانشگاه با اشاره به دیدگاه آنتونی گیدنز درباره سبک زندگی، گفت: «در جامعه مدرن، انتخاب‌های روزمره افراد راهی برای بیان فردیت و ساختن هویت شخصی است. این امر در تضاد با سبک زندگی سنتی قرار دارد، زیراافراد کمتر از هنجارهای رایج اجتماعی پیروی می‌کنند و بیشتر بر اساس ترجیحات فردی تصمیم می‌گیرند.» گلچین در ادامه بحث افزود: «مطالعات انتقادی نشان می‌دهد که رسانه‌های جمعی، شبکه‌های اجتماعی و فرهنگ مصرف، نقش مهمی در شکل‌گیری سبک زندگی دارند. تعاملات فرهنگی گسترده از طریق اینترنت و ماهواره‌ها باعث شده که جوانان ایرانی تحت تأثیر سبک‌های زندگی غربی قرار بگیرند و این امر الگوهای سنتی را به چالش کشیده است.» وی همچنین تأکید کرد: «تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده بیش از حد از فضای مجازی و مصرف رسانه‌های غربی، تغییراتی در نگرش جوانان نسبت به پوشش، روابط اجتماعی و شیوه گذران اوقات فراغت ایجاد کرده است. افزایش ارتباطات مجازی نیز باعث شده که تعاملات حضوری کاهش یابد، که این مسئله بر روابط اجتماعی جوانان تأثیرگذار بوده و حتی می‌تواند سلامت روانی آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد.» این عضو اندیشکده امور اجتماعی با اشاره به فشارهای اقتصادی و نقش آن در تغییر سبک زندگی جوانان تصریح کرد: «افزایش هزینه‌های زندگی، بیکاری و اقتصاد ناپایدار باعث شده که جوانان اولویت‌های خود را بازنگری کنند و شیوه‌های جدیدی از مصرف و انتخاب‌های زندگی را اتخاذ نمایند. این تغییرات در برخی موارد با افزایش استرس و کاهش کیفیت زندگی همراه بوده است.» وی در پایان اظهار کرد: «برای مدیریت این دگرگونی‌ها و حفظ تعادل میان سبک زندگی سنتی و تحولات نوین، باید راهکارهایی جامع تدوین شود. سیاست‌گذاران با شناسایی عوامل اجتماعی مؤثر بر کاهش هنجارهای زندگی جوانان می‌توانند محیطی ایجاد کنند که در آن جوانان، ضمن حفظ هویت فرهنگی خود،امکان رشد و توسعه شخصی داشته باشند.» چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از امروز، ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ با موضوع «تمهید مقدمات و الزمات اجرا» آغاز به کار کرده و برنامه نشست‌های تخصصی آن در حوزه‌های مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی تا فردا ادامه خواهد داشت.
